A BD como medio social, discurso e compromiso en 6 cómics actuais

Os que gozamos coa Banda Deseñada e procuramos manternos ao día asistimos recentemente a outra desas «falsas polémicas» que coma as serpes de verán volven con cada estación. Porqué lles chamo falsas? Porque parten de premisas falsas, inexactas ou terxiversadas, algo que por desgraza vemos cada día nos medios de comunicación de masas e que xa advertia Bordieu nos 90 que ía pasar.

Desta volta o tema non era si existe a novela gráfica ou se tal lista é acaida. Agora o tema é se a Banda deseñada ten diferentes capas de significado e se pode ter un compromiso político ou social. É evidente que si. Porén desta vez a polémica é inexistente porque quen a enuncia amosou nas súas argumentacións certas «disonancias cognitivas» ou dito en galego non entendeu nada. Outro tema é se merece a pena discutir con iletrados.

Mais esa falsa polémica serve para presentar seis bandas deseñadas actuais que son interesantes, e por suposto, con multiples niveis de lectura que convidan á reflexión, afondando porén en algo que todos e todas sabemos xa: a banda deseñada non só é un medio excelente para este tipo de narrativas senón que agora mesmo é un dos que máis obras deste tipo pon no mercado.

Advertisement

É imposíbel un Galician fever?

No ano 2013 a editorial Astiberri publicou un tomo antolóxico da historieta española que editou Santiago García, titulouse Panorama e alí estaban moitos dos autores de banda deseñada do momento, Álvaro Ortiz, Rubín, José Domingo, Rayco Pulido, etc.

Aquel libro, que como di no seu blog o propio Santiago Garcia “tiña por obxectivo principal divulgar, difundir e promover o cómic español” deu os seus froitos, recentemente Panorama foi publicado en estados unidos por Fantagraphics, unha das máis importantes editoras de cómic artístico e de autor no mundo, baste dicir que é a “casa” de Clowes, Hanselmann ou Ware, entre outros moitos.

Co gallo de esta publicación “norteamericana” de Panorama varios autores viaxaron ao SPX, o festival independente máis importante de EEUU, con máis de vinte edicións, e coa presenza dos autores e editores máis importantes.

SPX 2016 – Foto de Sam Amago @Keemago

Por suposto, o interese de Fantagraphics é o xérmolo desta viaxe “comercial”, mais, é aí onde as institucións deben estar atentas para aproveitar iso que os políticos modernos chaman sinerxías, é abofé que a Embaixada de España andivo presta.

Según Santiago García: Foi fundamental a participación da Fundación Spain Arts & Culture da Emabaixada de España en Washington, que apoiou esta edición sufragando a tradución do libro e permitindo que unha selección dos autores que participan no libro viaxen a EEUU e participen en diferentes eventos que servirán para promocionalo”.

Neste punto chegamos a unha unha pregunta evidente: Porque non temos editado na Galiza un libro así? e da evidente, nacen outras non menos evidentes: Que fan as institucións galegas da cultura a prol da nosa BD? Porqué non hai un apoio decidido é forte á edición de BD en Galego?

Porén, a realidade é que recentemente a Xunta levaba a 25 autores galegos ata a Feira do Libro de Bos Aires, non foi convidado a ningún autor de BD.

Viñetas e Autobán o compromiso e a resistencia da nosa BD

Estes anos de crise serviron a algúns para paralizar ou mesmo reducir a mínimos a inversión en cultura, máis o Viñetas resiste e faino porque a organización soubo ser quen de implicar á cidade co festival, soubo repartir as exposicións e actividades, que a BD chegara a moitos currunchos, e sobre todo facer un modelo de festival amigábel, alonxado do modelo máis americano do consumismo puro, un modelo de festival noso, único, distinto e moi xeitoso, unha excepción no circuíto dos festivais de BD que goza de prestixio e éxito.

Foto: Viñetas desde o Atlántico

O Viñetas desde o Atlántico é un exemplo do que deberan ser este tipo de eventos culturais, moito respecto aos autores, ao medio, aos lectores, aínda que hai unha animada zona onde mercar libros, bonecos, camisetas ou fanzines, a prioridade é o contacto dos autores cos lectores, as interesantes e sempre amplas e variadas exposicións de orixinais, as charlas e presentacións, o importante é a BD. O resultado dese papel principal do medio sobre todo é, por unha banda o prestixio do que goza o festival coruñés, e por outra unha asistencia masiva, un ferver de xente de tódalas idades que se achega á BD, xente nova, turistas, coleccionistas, amantes do noveno arte e tamén cidadáns que descobren agora que na viñeta hai vida máis alá de Mortadelo, moita máis.

A propósito de Entrecómics

Aquí en español.

Esta semana un pequeno terremoto sacudiu os alicerces da comunidade da banda deseñada en internet, o peche da web de Entrecómics. Tan mala nova, coma a priori, inesperada.

Entrecómics remataba de cumprir dez anos, neste tempo fíxose unha das webs de cabeceira de calquera seareiro da BD, bo contido e bos colaboradores, deseño moderno e razoablemente ben actualizada. Porén hai que entender que o mundo da internet é así, multiplica exponencialmente a velocidade da vida real, todo vai máis rápido na rede, moito máis, uns proxectos morren pero nacen outros, porque claro está a rede brinda unha oportunidade “de la hostia” para facer cousas que aos que vivimos nun mundo pre internet tennos tan marabillados como asustados.

Viñetas con orgullo

O 28 de xuño celébrase internacionalmente o Día do Orgullo LGBT, unha xornada entre festiva e reivindicativa dos dereitos da poboación lésbica, gai, bisexual e transexual, que conmemora os disturbios acaecidos en 1969 no bar Stonewall de Nova York, os sucesos que se consideran o inicio do movemento de liberación homosexual. Son, xa que logo, datas propicias para imbuírse do espírito desta comunidade e coñecela un pouco máis, e unha forma inmellorable de facelo é lendo (ou relendo) algunha banda deseñada de temática gai. A petición das Metrópoles, ofrézovos unha escolma con propostas variadas entre as que de seguro atoparedes algo que vos interese.

Stuck Rubber Baby. Se cadra, o cómic que mellor captura a esencia do Orgullo é esta novela gráfica pioneira, que desde que apareceu se considera un pouco o Maus da comunidade homosexual. Mesturando os seus propios recordos con eventos históricos, o debuxante Howard Cruse, antigo editor da antoloxía Gay Comix, constrúe un relato iniciático ambientado nas décadas dos 50 e os 60 en Clayfield, unha vila ficticia do sur estadounidense inspirada na súa Alabama natal. O narrador da historia é Toland Polk, un home de 40 anos que bota a vista atrás para lembrar connosco os seus turbulentos anos de mocidade nese ambiente racista e opresor. Presenciaremos como foi progresivamente tomando conciencia e aceptando a súa identidade gai, e como acabou implicándose no movemento polos dereitos civís. Cun estilo menos caricaturesco do que lle coñeciamos, Cruse presta particular atención ao detalle nunha minuciosa posta en páxina repleta de información visual e diálogos naturalistas que nos transporta a unha época moito máis escura para as minorías que a actual e que nos fará apreciar todo o que se leva avanzado na loita a prol da tolerancia.

Valencia Línea Clara, o cómic no IVAM (e na Galiza, que?)

O IVAM ven de abrir as súas portas á xeración de artistas valencianos dos anos 80, “VLC. Valencia Línea Clara” é unha exposición comisariada por Álvaro Pons, que repasa as traxectorias dos autores do Movemento da Línea Clara a través de máis de 200 orixinais e unha ampla selección de obra gráfica e fotográfica de Miguel Calatayud, Sento Llobell, Mariscal, Mique Beltrán ou Daniel Torres entre outros moitos.

O IVAM ten a intención de ampliar no futuro a presenza dos cómics no museo con exposicións, material na biblioteca e distintas actividades, e quere situarse na liña na que xa están outros importantes museos de arte contemporánea coma o MOMA de Nova Iorque e o Louvre de París.

No entanto podemos deitar aquí unha pregunta: Cando se fará algo así no noso país?

Temos museos de arte contemporánea en Compostela, Vigo e Coruña, temos autores e produción de alta calidade desde os anos setenta, as exposicións do Viñetas son referente e a recente exposición de David Rubín na Fundación Luís Seoane, foi un éxito de público e crítica.

Na nosa terra parece ben claro que os museos tardarán en reaccionar e van seguir asistindo como espectadores pasivos á tendencia que iniciaron espazos tan “sacrosantos” da arte coma o Louvre ou o MOMA e aos que axiña seguiron no estado a Fundación Telefónica en Madrid ou agora o IVAM en Valencia. Non hai é interese no ámbito institucional que segue ignorando un sector importante e de senlleira tradición na nosa cultura, e tampouco hai capacidade de reacción no sector cultural para ser vangarda, porque segue arredor de si mesmo, máis preocupado de manter o ríxido status que levou aos museos a estar baleiros de público e alonxados do pobo.

Máis unha vez, demóstrase que a nosa bd vive orfa de apoios nas políticas culturais e que os espazos públicos galegos seguen ancorados noutra época. Sería unha magoa que a primeira exposición de autoras e autores galegos nun museo de arte contemporáneo se fixera fora do país.

Tempo de piratas e ilustrados

Descubertas científicas, novos estilos e innovacións nas artes, mudanzas clave nas fronteiras, cambios sociais drásticos… o mundo no que nos movemos hoxe non podería entenderse sen todo o acontecido durante o século XVIII, onde atopamos as raizames da modernidade. O Século das Luces foi ademais un dos contextos históricos preferidos para a vertente máis aventureira da BD, grazas ós numerosos personaxes que se moveron entre fronteiras: a das vellas e novas ideas, a das leis e a marxinalidade. E as mesmas viñetas tamén nos achegan detalles relevantes e case descoñecidos sobre o pasado.

A piratería: reflexo do poder da navegación

O século XVIII é unha das idades douradas da navegación, sendo décadas con constantes combates no mar entre as diversas potencias europeas. Cinguidos a ese mundo en conflito destaca a figura do pirata, que agocha unha realidade complexa de diferentes tipoloxías (corsarios, bucaneiros, filibusteiros…) e obxectivos persoais.

O espírito das lendas arredor de figuras coma o capitán Roberts ou Anne Bone trasladáronse ó cómic en multitude de cabeceiras durante os anos cincuenta-setenta, e onde predominou unha visión romántica: asaltaban barcos sen ningún tipo de compaixón pero fascinaban ós lectores máis novos con guións que souberon empregar as mellores técnicas narrativas do folletín. Entre todas elas sobresae o Barbarroja de Charlier e Hubinon, publicada no semanario Pilote e que cos seus máis de corenta anos de percorrido serve para coñecer coas súas tramas boa parte da historia naval do momento.

Que sería da bd galega co apoio que merece?

Mañá comeza na capital Arxentina, Bos Aires, a cuadraxésimo segunda edición da feira do libro, na que terá protagonismo o libro e o sector editorial galegos, do 21 de abril ao 9 de maio de 2016. A representación galega inclúe 25 escritores do país.

A pesares de que a bd galega, pode fachendear de ter autoras e autores multipremiados, no estado e no estranxeiro, de ter un prestixio labrado a forza de traballo, dunha capacidade de convocatoria que supera cada ano e de cifras de vendas que amosan as claras que esta parte do libro non é menor, ningún autor, autora ou editora de banda deseñada galega estará en Bos Aires.

Os mil mundos da ciencia ficción

Partimos a pé cara un planeta máis alá / porque estamos máis que namorados da vida e do que somos, escribiu o gran Ray Bradbury nun dos seus poemas sobre a obsesión do ser humano polo descoñecido. Esa fascinación sobre o que supera as nosas fronteiras (xa sexan planetarias ou temporais), as posibilidades da tecnoloxía e a infinita variedade de consecuencias para a sociedade forman parte das raizames da ciencia ficción, un xénero sen límites tamén na banda deseñada.

Se no ámbito literario Verne ou H.G. Wells sentaron as súas bases no XIX, as publicacións pulp de comezos do XX supuxeron un antes e un despois para a ilustración e os cómics desta temática. Revistas coma Amazing Stories —con portadas que sempre paga a pena revisitar pola súa modernidade— ou Planet Comics, amosaron os perigos de viaxes interplanetarias e futuros distópicos. Nesta última publicación tamén destaca a presenza de pioneiras coma Fran Hooper, debuxando a Mysta of the Moon, unha protagonista feminina con amplos coñecementos científicos e cun papel activo que non se limitaba a agardar polo heroe.

Viaxes espaciais entre xornais

A relación coa prensa (a través de tiras diarias ou páxinas dominicais) foi vital nos primeiros anos do cómic de ciencia ficción, con Flash Gordon coma o exemplo máis representativo do impacto que podían ter as viñetas xa nos anos trinta. Entre as historias que desbordan unha complexa imaxinería de planetas e culturas diversas sobresae o traballo de Alex Raymond. Aínda así foi a etapa de Dan Barry cando se afondou no contexto científico do cómic (axudado por escritores e guionistas que dominaban o xénero, fornecendo as tramas de maior credibilidade).

Esta estreita relación cos xornais está presente noutras obras como Garth —na que se introducen as viaxes no tempo e as implicacións morais de alterar o pasado— ou Jeff Hawke – onde destacou o elemento dramático e a psicoloxía das personaxes sobre a acción, que predominaba noutras publicacións contemporáneas—.

Tres miradas sobre o mundo árabe

Nas Metrópoles gústanos viaxar a través da BD, achegándonos coas viñetas a outros contextos afastados do noso entorno cotiá. Un deses destinos é a complexa realidade do mundo árabe que, xa sexa pola distancia xeográfica, os conflitos armados ou as dificultades idiomáticas moitas veces só nos chega desvirtuado a través dos medios de comunicación. Mais dende comezos deste século diversos autores e autoras comezaron a achegarnos testemuños de primeira man que vistos en perspectiva, tamén nos axudan a comprender as novas que invaden os xornais a diario.

Sen dúbida, un dos referentes é Marjane Satrapi, cuxa obra Persépolis forma parte dos nosos imprescindibles. Con quince anos ás súas costas, este cómic segue mantendo a súa actualidade: a autora emprega a propia experiencia vital para falar da situación política que viviu no Irán dos anos oitenta. Dende a caída do Sha até a definitiva partida cara Francia, a narrativa de Satrapi converte a súa obra nunha boa opción para comezar a indagar nos contextos da zona.

Pero a súa traxectoria é moito máis que Persépolis: con obras coma Pollo con ciruelas —na que aborda con sensibilidade a crise existencial dun home atrapado— ou Bordados, —onde recupera personaxes entrañables como o da súa avoa para tratar nun ton desenfadado a situación da muller iraní— fálannos doutras circunstancias apartadas do impacto da guerra.